ViaVia reiscafés vieren 30 jarig bestaan

“Als ik terugkijk naar wat we in die drie decennia met onze ViaVia reiscafés hebben bereikt, dan is de balans zondermeer positief. We hebben niet alleen een hele reeks leuke plekken gecreëerd, maar ook inzake duurzaamheid en tewerkstelling hebben de intussen 17 ViaVia’s onmiskenbaar hun stempel gedrukt,” meent afgevaardigd bestuurder Jan Baeten. Samen met Toon Teugels en Isabelle Claes blikken we terug en vooruit.

Het idee om te starten met reiscafés komt uit de jaren 1990, brengt Jan Baeten in herinnering: “Joker hanteerde in de jaren 90 de slogan dat we niet enkel op reis gingen om monumenten te zien, maar ook en vooral om mensen te ontmoeten. Een aantal reisbegeleiders is daarop gaan doordenken. Zo is het idee gegroeid om te beginnen met reiscafés als ontmoetingsplaatsen waar reizigers en locals mekaar zouden kunnen ontmoeten, voor een gezellige babbel, een lekkere maaltijd, een goeie pint en extra reisinformatie.”

‘Ontmoetingsplaatsen voor wereldreizigers - een gemeenschap in eenheid en diversiteit’ met Heverlee, Jogjakarta in Indonesië en Dakar, Senegal als pioniers die in 1995-96 de eerste bakens uitzetten van een avontuur dat intussen 14 landen op vier continenten beslaat.

In de nestor der ViaVia-reiscafés, in Heverlee bij Leuven, illustreren de tafelbladen hoe wereldwijd verspreid dit Belgische initiatief ondertussen wel is: in elke tafel zijn de contouren van de landen gegraveerd, waar je deze ontmoetingsplaatsen kan terugvinden en bezoeken, van België tot Buenos Aires, van Nicaragua tot Indonesië.

Tussen idealisme en sturing

Jan Baeten: “In de eerste ViaVia’s was de link met Joker Toerisme nog heel expliciet: we spraken toen over ‘Joker, a ViaVia traveller’s cafe’. We zijn vanuit idealisme en gedragen door de duurzaamheidsfilosofie van Joker gestart met die reiscafés: kandidaat-uitbaters kwamen ons vinden om een mogelijke samenwerking op poten te zetten. Zo zijn uiteindelijk alle ViaVia’s ontstaan. Dat willen we ook niet afbouwen, integendeel, dat blijft belangrijk.”

Dit gezegd zijnde, klinkt het: “Vandaag pakken we veel meer uit met de vier basiswaarden die we aan ViaVia toedichten: connect, enjoy, explore, contribute. En wat potentiële inplantingen betreft, draaien we de redenering om: we hebben Joker bevraagd ‘Welke zijn de topbestemmingen en waar zou het eventueel interessant zijn om een ViaVia te hebben?’ Dat is een ander uitgangspunt. Daar kan een lokale partner of DMC misschien de gangmaker worden van zo’n café.”

Terzake is Toon Teugels als franchise manager de geknipte man om deze gedachtegang te concretiseren: “We kijken concreet naar de Verenigde Staten, Canada, Costa Rica en Zuid-Afrika, maar evenzeer naar Madeira of Portugal zelf, de Balkan en Kreta. Ook in eigen land bekijken we mogelijke projecten. Antwerpen krijgt een nieuwe locatie, er is de samenwerking met Koen Vanmechelen en Labiomista in Genk, maar ook Gent, Brussel en Oostende behoren tot de mogelijkheden.”

Meer dan stukje horeca

En, benadrukt Isabelle Claes, projectmanager bij de ViaVia Tourism Academy: “Onze dertigste verjaardag is een ideaal moment om te tonen dat ViaVia zoveel meer is dan zomaar een café-restaurant. Ze zijn lokaal ingebed, je kan er als reiziger/bezoeker extra input krijgen en met locals dingen off the beaten track ontdekken. Maar het gaat evengoed over het sociaal ondernemerschap of de impact die ViaVia heeft gehad op het leven van medewerkers. Denk aan een van de dames in Jogja die nu wereldwijd het verhaal van duurzaamheid gaat vertellen of de ex-medewerkster die een eigen (succesvol) restaurant heeft opgestart.”

Daar verwijst ook Jan Baeten expliciet naar: “Chapeau aan alle ondernemers die zich aan dit avontuur gewaagd hebben. Eén van de belangrijkste bijdragen van ViaVia zit ‘m voor mij in de tewerkstelling. In veel landen betekent werken in de ViaVia je gezin en familie kunnen onderhouden. Ik schat dat we alles bijeen een 400 à 500 mensen tewerkstellen,” klinkt het.

De meest indrukwekkende voorbeelden terzake zijn Jogjakarta/Indonesië en Ayacucho/Peru. In Jogja staat ViaVia voor een reiscafé, bakkerij, reisbureau en hostel, goed voor een 50-tal werknemers, “plus meer dan 60 gidsen die voor ons werken.” Ook in Ayacucho werkten tientallen mensen. De aantallen voor en in de andere ViaVia’s variëren, maar dat in globo meerdere honderden arbeidsplaatsen en dus gezinsinkomens samenhangen met ViaVia lijkt wel vast te staan.

Inbedding geeft meerwaarde

Toch is het verhaal van 30 jaar ViaVia niet overal een succes geworden. Onder andere in Arusha, Addis Abeba, Zanzibar, Chengdu en Ecuador zijn er doorheen de jaren ViaVia’s geweest, maar die zijn gestopt. “In geen enkel geval ging het om een faillissement. Dat is wel economisch relevant om aan te stippen,” onderstreept Jan Baeten. “We hebben steevast tegen de uitbaters gezegd: reken niet (alleen) op Joker of onze groepen om het café annex logies draaiende te houden. Je moet jezelf inbedden in het lokale culturele leven, wees economisch rendabel. Vandaag zit een stop tijdens een reis in een land waar er een ViaVia is standaard in een Jokerreis, maar ook internationale groepen houden daar wel eens halt. De basiswaarden van ViaVia vandaag expliciteren het begrip ‘ontmoetingsplaats’ uit het verleden,” luidt het.

“Tegelijkertijd denk ik dat we aan de organische groei van ViaVia ook een structurele poot moeten laten groeien,” vullen Isabelle Claes en Toon Teugels aan. Concreet: de samenwerking tussen Anders Reizen, ook onderdeel van de Jokergroep, en ViaVia zou nog kunnen versterkt worden, tussen de ViaVia’s onderling zou nog een hechtere communicatie en samenwerking kunnen worden gebouwd. En de ruchtbaarheid rond 30 jaar ViaVia kan een goede gelegenheid zijn om de zoektocht naar potentiële extra partners te faciliteren. “De diversiteit is er al, maar dat geldt ook voor de expertise en het netwerk. Het versterken van dat laatste, de uitwisseling zoals we met ons lerend netwerk doen, dat moeten we nog veel meer in de verf zetten. Daar kunnen we allemaal alleen maar beter van worden.”

“Net die lokale inbedding en (geheim)tips voor reisbegeleiders geven onze reisproduct een meerwaarde. Dat is misschien moeilijker meetbaar, maar het is ons inziens wel degelijk het geval,” meent afgevaardigd bestuurder Jan Baeten. Maar evenzeer relevant: het is geenszins de ambitie om, als franchise of niet, ViaVia uit te bouwen tot een uniforme keten met overal dezelfde invulling. “Het moet geen McDonalds worden,” stellen alle betrokkenen met klem.

Over de ViaVia’s leest u alles op https://viavia.world. Het verhaal van 30 jaar ViaVia wordt ook in boekvorm gebundeld. Het boek, ‘ViaVia - taste the world’, verschijnt in juni bij Acco.